Gmina Markuszów

Gmina Markuszów jest małą gminą o dużym zróżnicowaniu przyrodniczym. Część północną gminy, położoną na północ od trasy Warszawa - Lublin obejmuje mezoregion Wysoczyzna Lubartowska, a południową Płaskowyż Nałęczowski. W części południowej wyżynnej, występują utwory lessowe i urozmaicona rzeźba terenu z charakterystycznymi wzniesieniami i wzgórzami. Występują tu gleby dobrych klas, głównie II i III. Północna część nizinna to obszar występowania glin i piasków zwałowych, charakteryzujących się łagodnymi, niskofalistymi formami terenowymi, przeważają tu gleby klasy V i VI. Podział ten ma odzwierciedlenie w zróżnicowaniu szaty roślinnej. Teren gminy w całości leży w granicach zlewni rzeki Kurówki, prawego dopływu Wisły. Na obszarze gminy Kurówka posiada dwa lewe dopływy: Strumień Olszowiecki i ciek bez nazwy oraz jeden prawy o nazwie Bielikowa (Białka).   W rozszerzonych częściach doliny Kurówki  w Markuszowie zostały założone stawy rybne. Gmina nie posiada uciążliwych obiektów przemysłowych. Mieszkańcy pobliskich miast szukając atrakcyjnego wypoczynku znajdą coś dla siebie na terenie gminy Markuszów. Północna część gminy należy do Obszaru Chronionego Krajobrazu „Kozi Bór", ustanowionego dla ochrony krajobrazu leśnego, łąk i torfowisk oraz rzadkich i chronionych gatunków flory i fauny. Okolice Bobowisk i Wólki Kątnej leżące w Obszarze Chronionego Krajobrazu "Kozi Bór" to naturalne, nieskażone lasy, dostęp do wody, wspaniałe miejsca dla grzybiarzy, wędkarzy, myśliwych, miłośników wycieczek rowerowych i spacerów wśród ciszy i spokoju. Również okolice Olszowca, Zabłocia i Gór z urokliwą siecią wąwozów polodowcowych i bliskością Nałęczowa są atrakcyjnym miejscem na osiedlenie lub wypoczynek. Dla amatorów turystyki rowerowej przygotowany został nowy szlak rowerowy nazywający się nie bez powodu „W krainie Jana Pocka". Biegnie on najbardziej malowniczymi zakątkami południowej części gminy i przylegających terenów. Turysta będzie miał możliwość podziwiania przepięknych widoków, obcowania z przyrodą opisywaną w wierszach Jana Pocka, poznania miejsc z nim związanych, obejrzenia zabytków upamiętniających przeszłość naszej małej ojczyzny. Gmina Markuszów choć jest najmniejsza wśród wszystkich gmin w powiecie, jest bardzo zróżnicowana przyrodniczo i ma naprawdę wiele do zaoferowania miłośnikom natury.

W północnej części gminy Markuszów występują bory i bory mieszane. Są równowiekowe 20 - 50-letnie Zbudowane są głównie z sosny, sosny z domieszką dębu, w podszycie z leszczyną i kruszyną, w runie borówka czernica, siódmaczek, orlica, jastrzębiec jachenala, zawilec, konwalijka i kororyczka wonna. W okolicy jeziora Duży Ług znajdują się nieduże płaty boru świeżego o drzewostanie sosnowym w podszycie z jałowcem, jarzębiną i kruszyną, w runie borówka czernica, kostrzewą owczą i trzcinnikiem leśnym. W części południowej gminy, w okolicach wsi Zabłocie zachowało się kilka hektarów grądu typowego o bogatym runie leśnym, z wielu rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin.

W dolinach rzek i podmokłych łąkach zachowały się płaty olsów i łęgu olszowego. Najlepiej zachowany płat olsu znajduje się na zachód od wsi Bobowiska, występuje tu wiele rzadkich gatunków roślin. Pod drzewostanem z olszy czarnej występuje tu podszyt z porzeczek czarnej i czerwonej i wielogatunkowe runo z zachylnikiem błotnym, markiem szerokolistnym, goryszem błotnym, turzycami błotną i wydłużoną, kosaćcem żółtym, psianką słodkogórz, kniecią i rzadziej czermienią błotną i okrężnicą bagienną.

Roślinność błotna i szuwarowa na terenie gminy występuje przy rzece Kurówce, Białce, Strumyku Olszowieckim, przy sieci rowów melioracyjnych oraz przy zbiornikach wodnych (stawach, gliniankach, torfiankach). Z roślinności zanurzonej występują: zespół moczarki kanadyjskiej, zbiorowiska rdestnic, włosienicznika krążkolistnego oraz rogatka sztywnego. Z roślinności pływającej we wszytkich typach wód występują: rdestnica pływająca, rdest zimnowodny oraz rzęsy. Z roślinności szuwarowej brzegi wód stojących i wolnej wody płynącej porastają: zbiorowiska pałek wąsko i szerokolistnej, manny mielec i szuwaru trzcinowego. Na obrzeżach stawów spotyka się zbiorowiska oczeretu jeziornego i jeżogłówki gałęzistej. W stawach w Markuszowie stwierdzono także skupienia strzałki wodnej, natomiast w gliniankach i torfiankach zbiorowiska ponikła błotnego. W zabagnionych obniżeniach terenu i przy rowach melioracyjnych występują ponadto: szuwary turzycowe, płaty kropidła i rzepiechy zimnowodnej.

Łąki i pastwiska występują w północnej części gminy nad rzeką Białką oraz w części południowej wzdłuż rzeki Kurówki i Strumienia Olszowieckiego. Na wschód od wsi Bobowiska i na zachód od stawów markuszowskich oraz w okolicach cieków występują łąki wilgotne.Między łąkami, rozproszone małymi płatami występują naprzemiennie wypasane i koszone pastwiska. Murawy piaskowe występują w północno-wschodniej części gminy. Na poboczach dróg, zboczach wyrobisk, odłogach, rośnie murawa zbudowana z kostrzewy owczej, mietnicy pospolitej, jastrzębca kosmaczka i macierzanki piaskowej. W okolicy Jeziora Duży Ług niewielkimi płatami występuje murawa ze szczotlichą siwą, sporkiem wiosennym, rozchodnikiem ostrym i płucnicą islandzką i chrobotkami.

W okolicy wsi Kaleń w wypasanych wąwozach występują kadłubowe postaci murawy kwietnej z szałwią łąkową, driakwią żółtą i chabrem nadreńskim. Na południe od wsi Zabłocie na zboczach lessowych występuje murawa z lebiodką pospolitą, dziurawcem, centurią tysiącznik.

Drogi polne i pobocza we wsiach porastają zbiorowiska życicy trwałej i babki szerokolistnej, a drogi leśne zespoły głowienki i babki szerokolistnej. Najcenniejszymi obszarami pod względem faunistycznym są tereny wzdłuż cieków wodnych oraz tereny podmokłe. Należą do nich łąki na odcinku Wólka Kątna do granicy gminy, łąki przylegające do Strumyka Olszowieckiego. Na terenach tych występują liczne rodzaje i gatunki ptaków, m. in.: derkacz, słowik szary, łozówka, gąsiorek, rycyk, krwawodziób, dziwonia, czajka, łyska, krzyżówka, perkoz, kokosza, czernica, głowienka, cyraneczka, bocian biały. W rejonie lasów stwierdzono obecność: myszołowów, trznadla, lerki, świstunki, kapturki, świergotka drzewnego, sójki, kosa czy śpiewaka. Na szczególna uwagę oprócz licznie występującego derkacza uwagę zwraca rycyk i krwawodziób - są to gatunki bardzo wrażliwe na zmiany środowiska i ich występowanie świadczy o unikalnych walorach przyrodniczych tych terenów.

Pola uprawne i zadrzewione śródpola to miejsca występowania m.in. przepiórki i ortolana. Pola na południe od jeziora Duży Ług to miejsce występowania białorzytki i świergotka polnego.

Podmokłe łąki zasiedlają rzadkie, osiadłe motyle silnie związane z danym terenem. Ich obecność świadczy o trwałości i niezmienności biotopu. Odkryto stanowiska rzadkich gatunków motyli związanych z wilgotnymi łąkami: Czerwończyk fioletek (L. helle), Modraszek telejus (M. teleius), Modraszek nausitous (M. nausithous), Niedźwieździówka krasa (P. matronula) i lasami: Miesiak strużnik (A. ilia), Mieniak tęczowiec (A. iris), Caloptilia suberinella(jedyne stanowisko w Polsce). Na wielu stanowiskach stwierdza się Pazia królowej (P. machaon). 
Na terenie gminy Markuszów znajdują się dwa obwody łowieckie (nr 31 i nr 42). Według stanu na 31.03.1998 r. ogółem zinwentaryzowano: jeleń (28 szt.), sarna (34 szt.), dzik (2 szt.), lis (9 szt.), zając (140 szt.), bażant (60 szt.), kuropatwa (210 szt.).

Opracował Sławomir Łowczak na podstawie materiałów własnych oraz:

Tomasz Zwiech: Gmina Markuszów - Inwentaryzacja Środowiska Przyrodniczego Warszawa 1998
Program Ochrony Środowiska dla gminy Markuszów - opracowany na zlecenie gminy w 2005 roku przez Biuro Projektowo-Doradcze „EKOPROFIL"